रोपाइँ घट्दो क्रममा, उत्पादनमा असर : चैते धान विस्तारमा जोड

नेपालमा मागअनुसार धान उत्पादन हुन नसकिरहेको बेला वर्षे धानको रोपाइँ हुने क्षेत्रसमेत निरन्तर घट्दै गएको छ। कृषि विभागले दिएको प्रारम्भिक अनुमानअनुसार, चालु वर्षमा करिब ४३ हजार हेक्टर कम क्षेत्रफलमा मात्रै रोपाइँ हुने देखिएको छ।

विभागले १५ असारका लागि तय गरिएको राष्ट्रिय धान दिवस तथा रोपाइँ महोत्सवको पूर्वसन्ध्यामा आयोजना गरेको पत्रकार सम्मेलनमा १३ लाख ९५ हजार २ सय ७ हेक्टर क्षेत्रफलमा रोपाइँ हुने प्रारम्भिक अनुमान सार्वजनिक गरेको हो। यो संख्या गत वर्षको १४ लाख ३८ हजार ९ सय ८९ हेक्टरको तुलनामा उल्लेखनीय रूपमा कम हो।

वर्षे वर्ष रोपाइँ हुने क्षेत्रफलमा घटबढ हुँदा देशको धान उत्पादनमा प्रत्यक्ष असर पर्ने गरेको छ। उदाहरणका लागि, गत वर्ष अघिल्लो वर्षको तुलनामा झण्डै १० हजार हेक्टर कम रोपाइँ भएको थियो।

कृषि विभागका महानिर्देशक प्रकाश सञ्जेलका अनुसार, धान खेतीबाट अपेक्षित आम्दानी नहुँदा किसानहरू नगदे बालीतर्फ आकर्षित हुँदै गएका छन्। “खेतको सदुपयोग गर्न किसानहरू मकै, तरकारी र फलफूलतर्फ मोडिन थालेका छन्,” उनले भने, “साथै, खेतीयोग्य जमिन आवास, उद्योग वा अन्य प्रयोजनमा गइरहँदा क्षेत्रफल घट्ने क्रम जारी छ।”

एक समय देशभर १५ लाख ५० हजार हेक्टरसम्म रोपाइँ हुने गरेको तथ्यांक छ। अहिले त्यो क्षेत्र घट्दो क्रममा छ भने मागअनुसार उत्पादन हुन नसक्दा धानको आयात पनि बढ्दो छ। कृषि तथा पशुपक्षी विकास मन्त्रालयका अनुसार, चालु आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को वैशाखसम्म मात्र ३५ अर्ब १८ करोड रुपैयाँ बराबरको चामल भारतबाट आयात भइसकेको छ।

चैते धानमा सम्भावना, सिँचाइमा चुनौती

धान उत्पादनमा कमी आइरहँदा विकल्पको रूपमा चैते धान खेतीलाई विस्तार गर्न कृषि विभागले योजना अघि सारेको छ। हाल १ लाख १० हजार हेक्टर क्षेत्रमा चैते धान खेती हुँदै आएको छ भने विभागले यसलाई २ लाख हेक्टरसम्म विस्तार गर्ने लक्ष्य लिएको छ।

महानिर्देशक सञ्जेलका अनुसार, “थप एक लाख हेक्टरमा चैते धान विस्तार गर्न सकियो भने देशको मागअनुसार उत्पादन पुग्ने सम्भावना छ।” तर, चैते धानको खेती चैत, वैशाख र जेठ महिनामा हुने भएकाले नियमित सिँचाइको आवश्यकता हुन्छ।

विभागका उपमहानिर्देशक विनोदकुमार भट्टराईका अनुसार, “सुक्खा सिजनमा सिँचाइको पहुँच पुर्‍याउन निकै चुनौतीपूर्ण हुने भएकाले चैते धान विस्तार सजिलो छैन।”

अहिलेको प्रगति : १२ प्रतिशत मात्रै रोपाइँ

विभागले सातै प्रदेशबाट संकलन गरेको विवरणअनुसार, असार १३ गते शुक्रबारसम्म देशभर जम्मा १२.३३ प्रतिशत रोपाइँ सम्पन्न भएको छ।

सबैभन्दा बढी सुदूरपश्चिम प्रदेशमा ४५.४९ प्रतिशत रोपाइँ भइसकेको छ। सुदूरका कैलाली र कञ्चनपुरमा जेठ दोस्रो सातादेखि नै रोपाइँ सुरु हुने परम्परा छ।

अन्य प्रदेशहरूमा रोपाइँको अवस्था यस्तो छ:

बागमती — २०.५३%

कोशी — ५.९६%

गण्डकी — १३.७९%

लुम्बिनी — ९.६६%

कर्णाली — २०.११%

मधेश प्रदेश — विवरण अद्यावधिक नभएको

काठमाडौं उपत्यकासहित बागमतीका अधिकांश जिल्लामा रोपाइँ सुरु भइसकेको विभागले जनाएको छ।